Zoom op… de trein, duurzaam vervoer

Er wordt gezegd dat de trein het duurzaamste vervoermiddel is. Maar wat betekent dat eigenlijk? En speelt alleen de tractiewijze een rol? De trein is uiteraard een duurzaam vervoersmiddel, aangezien hij minder energie verbruikt die afkomstig is van fossiele brandstoffen. Maar het is ook een efficiënter en socialer vervoersmiddel. Gemiddeld heeft de trein per reiseenheid (reizigers-km) 2 tot 5 keer minder primaire energie nodig dan bijvoorbeeld een auto met gemiddelde bezetting die op brandstof rijdt. Bovendien heeft een trein een gemiddelde levensduur van 40 jaar. De materialen die gebruikt worden om een trein te bouwen worden met andere woorden zeer efficiënt gebruikt. Wat het sociale aspect betreft: wordt er niet gezegd dat de trein altijd een beetje reizen is? Je ontmoet mensen, je kan een praatje slaan, lezen, slapen, dromen, een film kijken en zelfs werken.

De energieprestatie kunnen we illustreren aan de hand van enkele cijfers:

• De trein vertegenwoordigt slechts 2% van het totale energieverbruik van alle vervoerswijzen samen, terwijl hij ongeveer 8% van het gemotoriseerde reizigersvervoer voor zijn rekening neemt.
• Het spoorvervoer is verantwoordelijk voor amper 0,5% van alle uitstoot van broeikasgassen als gevolg van vervoer.
• Een treinreiziger stoot 7 keer minder CO2 uit dan een automobilist. Tijdens de spits is dat zelfs tot 13 keer minder.
• Een hogesnelheidstrein verbruikt per vervoersprestatie drie keer minder dan een vliegtuig.
• Ongeveer 97% van het treinaanbod van NMBS wordt uitgevoerd met elektrische voertuigen. Dankzij de energietransitie wordt er steeds meer elektriciteit gehaald uit hernieuwbare energiebronnen.

Bovendien wordt de spoorlijn Mol-Hamont vanaf juni 2021 geëlektrificeerd en zal de spoorlijn Mol-Hasselt vanaf december 2022 ook geëxploiteerd worden met elektrisch materieel in plaats van met dieseltreinen.

Voor de andere dieselverbindingen (bepaalde lijnen rond Gent en de lijn Charleroi-Couvin) wordt, in toepassing van het Nationaal Energie- en Klimaatplan, momenteel in opdracht van de FOD Mobiliteit een studie uitgevoerd naar mogelijke alternatieven voor de exploitatie van de niet-geëlektrificeerde spoorlijnen. Deze studie werd eind 2019 toegewezen aan Transport & Mobility Leuven. In samenwerking met Infrabel en NMBS worden verschillende opties vergeleken, zowel op economisch als op ecologisch vlak. Bijvoorbeeld de aanschaf van nieuwe treinen die zowel onder een bovenleiding als op accu's kunnen rijden of de inzet van nieuwe waterstoftreinen uitgerust met brandstofcellen. Het eindverslag wordt binnenkort verwacht.

Eco-driving maakt het verschil

De trein scoort nu al duidelijk beter dan de andere vervoersmodi op het het vlak van energieverbruik. Maar NMBS wil ook de energie-efficiëntie van de trein verder verbeteren.

Sinds enkele jaren worden er maatregelen genomen om de treinen spaarzamer te laten rijden. Net zoals bij automobilisten, heeft de rijstijl van de treinbestuurder een grote invloed op het energieverbruik. Voor dezelfde reisweg kan het verschil in energieverbruik oplopen tot 80%! Treinbestuurders worden daarom getraind in eco-driving. Er worden veel maatregelen genomen om het verbruik terug te dringen (zonder de veiligheid en de stiptheid uit het oog te verliezen):

• Optimalisatie van het snelheidsprofiel: rijden met de aanbevolen snelheid (kruissnelheid) of het tijdig stopzetten van de tractie (in 'vrijloop').
• Meer 'dynamisch remmen', d.w.z. meer energie terugwinnen tijdens het remmen.
• Anticiperen op andere treinen en incidenten op het net. Het belangrijkste doel is het aantal passages in 'dubbel geel' te verminderen en ongeplande stilstanden te vermijden.
• Een betere stiptheid komt ook de energie-efficiëntie van het verkeer ten goede.
• - Het nieuwe materieel (reeks 08, Desiro) en de toekomstige M7 scoort zeer goed op vlak van energieterugwinningsgraad (d.w.z. de verhouding teruggewonnen energie / afgenomen energie).

Om de parameters van het verbruik in de treinen beter te begrijpen, worden er geleidelijk aan energiemeters geïnstalleerd in alle elektrische locomotieven van het type 18/19 en in alle locomotieven van de reeks 08. Die treinen vertegenwoordigen ongeveer 50% van het aanbod. Hoe werkt deze uitrusting? De werking valt te vergelijken met de elektriciteitsmeter in een huis, maar deze meter bevindt zich in een bewegend voertuig (een krachtvoertuig of locomotief) en registreert elke minuut: de hoeveelheid elektriciteit (kWh) die het voertuig verbruikt (afkomstig van de bovenleiding); de hoeveelheid elektriciteit (kWh) die het voertuig terugstuurt naar de bovenleiding (wanneer een trein remt, wordt er elektriciteit geproduceerd); de gps-positie van het voertuig en de identificatie van het voertuig.

Op basis van deze gegevens en van de kenmerken van het traject (aantal haltes, spoorbreedte, samenstelling en type trein, enz.) wordt vervolgens het energieverbruik van elke trein gecontroleerd en vergeleken. Met de energiemeters op zich kan geen energie bespaard worden, maar ze kunnen wel een hefboom vormen in het kader van eco-driving.

NMBS zet ook in op eco-stabling, om het verbruik te doen dalen van treinen bij stilstand. Wist u dat geparkeerde treinen op dit moment goed zijn voor ongeveer 20% van het energieverbruik in de winter? Om de treinen 's nachts te onderhouden en te reinigen, is het niet nodig dat de trein de hele nacht verwarmd blijft.

20.300 zonnepanelen geïnstalleerd

Om het aandeel groene stroom dat NMBS gebruikt verder te verhogen, werden er al meer dan 20.300 fotovoltaïsche panelen (6.400 kWp) geïnstalleerd, verspreid over de daken van 16 sites. De meeste zonnepanelen werden geïnstalleerd in de werkplaatsen en onderhoudsposten, maar ook het parkeergebouw in Oostende is uitgerust met 1.700 fotovoltaïsche panelen die 520.000 kWh per jaar kunnen produceren.

Dat komt overeen met het jaarlijkse energieverbruik van 150 gezinnen.

De fotovoltaïsche centrale op de gebouwen van de nieuwe werkplaats in Melle - die in augustus 2019 in gebruik werd genomen - is met zijn totaal geïnstalleerd vermogen van 2.100 kWp, de grootste installatie van NMBS. Met haar 5.600 zonnepanelen kan ze in totaal 2,1 miljoen kWh elektriciteit per jaar produceren, wat ruim voldoende is om de werkplaats van elektriciteit te voorzien. De resterende elektriciteit wordt gebruikt door de treinen.

Met uitzondering van enkele kleine installaties investeert NMBS niet zelf, maar bouwt ze haar centrales in samenwerking met externe partners.

Eind 2020 worden er nieuwe panelen geplaatst op de daken van de gebouwen van de werkplaatsen van Mechelen, Kortrijk en Hasselt en in de stations van Sint-Niklaas, Mol, Hasselt en Gent-Sint-Pieters. NMBS wil volop blijven inzetten op duurzaamheid en haar beleid ambitieuzer maken. Het is 'work in progress'. Een nieuwe duurzaamheidsstrategie zal binnenkort worden uitgewerkt.